Respect en de ramp met de MH17

Het woord respect is de afgelopen weken veelvuldig gebruikt. Na het neerstorten van de vlucht MH 17 heeft iedereen er de mond van vol. Respect voor de slachtoffers, door ze in stijl van het vliegtuig naar de kazerne te vervoeren. Respect voor de nabestaanden, door ze niet in beeld te brengen. Respect voor minister Timmermans, die zijn hart liet spreken tijdens zijn betoog voor de Veiligheidsraad. Ook het woord ongepast is veel gebezigd. Het was zelfs even trending topic op Twitter. Is ongepast gedrag het tegenovergestelde van respectvol gedrag?

De betekenis van respect

Volgens van Dale is de betekenis van respect: eerbied, ontzag. Respect is een woord dat veel gebruikt wordt door uitvaartondernemers. Het is zo makkelijk gezegd: “… met respect voor de overledene en de nabestaanden.” Maar wat betekent dat in dit vak? Voor mij als uitvaartbegeleider betekent het twee dingen. Me open stellen voor de nabestaanden en zorgvuldig en met aandacht omgaan met het lichaam van de overledene.

Een open en luisterende houding

Allereerst vind ik dat ik als uitvaartbegeleider onbevooroordeeld moet luisteren. Mijn hart open stellen, ruimte bieden, het ongezegde benoemen, mijn oordelen achterwege laten. Dat valt niet altijd mee. Zo begeleidde ik de uitvaart van een oude dame, in overleg met haar enige dochter. Kleden hoefde niet, ze vroeg om de goedkoopste kist, gaf geen bloemen, verstuurde geen kaarten, organiseerde geen plechtigheid en ging niet mee naar het crematorium. Ik had er moeite mee, want het voelde zo kil. Tot de dochter me vertelde hoe waardevol en intiem de laatste weken met haar moeder waren geweest. “Ik heb haar bedankt voor wie ze was en wat ze voor me betekend heeft”, zei ze. “Ik was erbij toen ze stierf en voelde hoe haar ziel haar lichaam verliet. Dat lichaam is nu niet meer belangrijk, het gaat om de overgang naar de andere dimensie en die heb ik heel bewust beleefd.” Geen sprake van kilte dus, maar slechts een opvatting over de dood. De keuze die gemaakt werden waren anders dan gebruikelijk, maar vanuit haar levensvisie geenszins ongepast en zeker niet zonder respect.

Met respect voor het dode lichaam

In de Volkskrant stond vorige week een ingezonden brief waarin de lezer meldde zich te ergeren aan het gebruik van de term ‘stoffelijke resten’ in de berichtgeving rond de ramp met de MH 17. Hij betoogde dat daarmee ontkend werd dat het om mensen ging, om ‘de dode lichamen van de slachtoffers’. Zelf spreek ik ook altijd in persoonlijke termen over de overledene. “We gaan uw vader verzorgen en aankleden. Daarna zullen we hem in de kist leggen.” In plaats van: “we doen de laatste verzorging en gaan dan inkisten”, wat geen ongebruikelijke vaktaal is. Bij ons werk is continue aandacht, zorgvuldigheid en zorg voor de overledene van belang, in woord en gebaar. Rust en zachtheid bij de laatste verzorging, oog voor details tijdens de opbaring, voorzichtigheid bij verplaatsingen. Het dode lichaam verdient eerbied, vind ik. Vaak behandelt de familie de overledene met even veel zorgvuldigheid. Maar ook als zij er anders mee omgaan, behandel ik de overledene op een manier die ik gepast vind. Dat is voor mij een kwestie van respect.